Artur Schopenhauer

22 II 1788 w kamienicy przy Heiligengeistgasse (ul. Św. Ducha) 47 (stary numer 114) w Gdańsku, w bogatej rodzinie kupieckiej urodził się Arthur Schopenhauer († 20/21/22 IX 1860, Frankfurt nad Menem). Ojciec Heinrich Floris Schopenhauer – kupiec, matka Johanna Henriette Trosiener – pisarka. W tym domu Schopenhauer spędził tylko pięć pierwszych lat życia. W lecie rodzina przenosiła się do III Dworu na Polankach. W 1793, w czasie II rozbioru Polski jego rodzice opuścili Gdańsk, nie chcąc żyć pod pruskim panowaniem i przenieśli się do Hamburga, który był wolnym miastem. Ojciec Schopenhauera chciał, aby syn został kupcem. W 1797 wysłał go do Hawru, gdzie spędził dwa lata w rodzinie kupca Gregoire’a de Blesimaire. Po powrocie do Hamburga rozpoczął naukę w prywatnej szkole Rungego, kształcącej kupców. Lata 1803-1804 spędził na podróżach po Anglii, Francji, Holandii, Austrii i innych krajach europejskich, obiecując ojcu, że po powrocie podejmie pracę w rodzinnej firmie. W 1805 rozpoczął praktykę kupiecką w firmie senatora Jenischa.  20 IV 1805 zmarł ojciec Schopenhauera. Prawdopodobnie była to śmierć samobójcza. 

• Andrzej Januszajtis, Dom filozofa, "Gazeta Wyborcza - Trójmiasto", 14 X 2004 : 
 „…W różnych przewodnikach, jakich coraz więcej się ukazuje, trudno znaleźć jednoznaczne określenie domu, w którym urodził się Artur Schopenhauer. ... Niektórzy piszą, że rodzinny dom filozofa nie istnieje, nie został zrekonstruowany po zniszczeniach. Tymczasem co innego mówią księgi gruntowe i dawne zdjęcia. Przyczyną błędów jest powojenna zmiana numeracji. Pierwotny adres, to Świętego Ducha 114, dzisiaj odpowiada temu numer 47. Zaglądając do ksiąg gruntowych, należy policzyć kamienice między ulicą Złotników a Kozią. Ojciec Artura, Henryk Floris Schopenhauer, kupił ten dom 24 I 1784 roku od Karola Fryderyka Gralatha (męża praprawnuczki Jana Heweliusza). 

Rok później wprowadził tam świeżo poślubioną żonę Joannę, a po trzech latach urodził się przyszły filozof. Znamy nie tylko historię domu, ale nawet dawny rozkład wewnętrzny. Od ulicy wchodziło się do wysokiej sieni z antresolą. Z niej do pokoju tylnego, z którego przez boczne skrzydło można było się dostać do kuchni i oficyny. Z prawej strony sieni, pod schodami, wchodziło się do wąskiego korytarza, prowadzącego na podwórze. Schodami szło się na antresolę i wyższe piętra. Z opisów matki Artura, Joanny, wiemy, że w domu był zbiór miedziorytów, a także odlewy starożytnych rzeźb. Przed domem, oczywiście, było przedproże. Ma je także ten odbudowany, ale ciągle jest pozbawione balustrad. Oryginalna kamienica miała 7 metrów szerokości i 17 długości, a razem ze skrzydłem bocznym i oficyną - ponad 30 m. Po wojnie budynek znacząco skrócono - zrekonstruowano fasadę w oryginalnym kształcie, a za nią powstał blok mieszkalny. Aby uniknąć błędów na przyszłość, warto oznaczyć dom urodzin wielkiego filozofa tablicą ze stosowną informacją w kilku językach…”

W tym samym roku Johanna Schopenhauer przeniosła się z córką Adelą do Weimaru. Po śmierci ojca, Schopenhauer przez krótki czas kontynuował pracę w zawodzie kupca. W 1807 wyjechał do Gothy, aby w tamtejszym gimnazjum nadrobić braki w nauce. Po sześciu miesiącach zmuszony był opuścić szkołę, po napisaniu satyrycznego epigramatu. Wyjechał do Weimaru, gdzie kontynuował naukę w gimnazjum. Mniej więcej w tym czasie zakochał się bez wzajemności w zamężnej aktorce Karolinie Jagemann. Po osiągnięciu pełnoletniości otrzymał od matki swoją część spadku po ojcu. W 1809 roku zaczął studiować medycynę i przyrodoznawstwo na uniwersytecie Georgii Augusty w Getyndze> Jednak po dwóch latach przeniósł się na filozofię. Podczas studiów, za radą filozofa Gottloba Ernsta Schulze, zgłębiał filozofie Platona i Kanta.
 
Wyjechał do Berlina, by studiować filologię klasyczną, słuchał również wykładów Fichtego i Schleiermachera, celu uzyskania doktoratu. 
Z powodu wybuchu wojny opuścił stolicę i przeniósł się do Weimaru. Prowadził życie "bon-vivanta" sporo podróżując turystycznie po całej Europie. Wkrótce potem wyjechał do Jeny, gdzie 8 X 1813 otrzymał tytuł doktora wydziału filozofii Turyngskiego Uniwersytetu Krajowego, na podstawie dysertacji Überdie vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grunde (O poczwórnym źródle zasady racji dostatecznej; wyd. polskie 1904). Jego pracę przeczytał Goethe, który w pewien sposób zaprzyjaźnił się z Schopenhauerem i skłonił go do badań nad barwami, gdy ten wrócił do Weimaru. Schopenhauer napisał rozprawę Überdas Sehen und die Farben (O widzeniu i barwach, 1816), w którym poparł stanowisko Goethego w opozycji do teorii barw Newtona. 

W tym samym czasie, za sprawą Friedricha Majera zainteresował się filozofią indyjską i buddyzmem, co ugruntowało w nim pesymistyczny pogląd na ludzkie życie. Stosunki Schopenhauera z matką były nienajlepsze. Wkrótce w maju 1814, ponownie wyjechał z Weimaru i wyruszył do Drezna. Nigdy już nie zobaczył się z matką. 

W Dreźnie spędził cztery lata. W tym czasie powstało jego wielkie dzieło Die Welt als Wille und Vorstellung (Świat jako wola i wyobrażenie, 1819). Dzieło to podzielone jest na cztery księgi. Księga pierwsza mówi o tym, że nie czerpiemy swej wiedzy z bezpośredniego doświadczenia, lecz przez jego wyobrażenia i konstruktywne rozumowanie tzn. (czas, przestrzeń i przypadkowość). Księga druga przedstawia pogląd, że każdy człowiek ma swoją wolę, która jest siłą sprawczą we wszechświecie. W księgach kolejnych - trzeciej i czwartej - autor stwierdza, że artyści i święci czasem odnajdują taką drogę życia, która pozwala im wyrwać się spod wpływu woli. Po ukończeniu rękopisu wysłał go do wydawnictwa Friedricha Arnolda Brockhausa. Pod koniec 1818 dzieło zostało wydrukowane, lecz nie cieszyło się popularnością, podobnie jak poprzednie pisma filozofa. 

W połowie 1818 wyjechał do Włoch, na odpoczynek. W tym samym roku dom handlowy, w którym Schopenhauer umieścił część swojego majątku, zbankrutował. Filozof bojąc się problemów finansowych, zaczął ubiegać się o posadę docenta na uniwersytecie. Zdecydował się na wyjażd do Berlina. W styczniu 1820 uzyskał prawo do prowadzenia zajęć i w marcu tego roku wygłosił wykład habilitacyjny, w oparciu o swoje największe dzieło (Die Welt als Wille und Vorstellung). 

Zajęcia Schopenhauera nie cieszyły się popularnością. Prowadził je w tym samym czasie, w którym - niezwykle popularny wśród młodzieży -George W. Hegel miał swój główny wykład. Z powodu niskiej frekwencji kazano Schopenhauerowi odwołać zajęcia. Podczas pobytu w Berlinie związał się z chórzystką Caroline Medon. Ich związek rozpadł się po kilku latach. W 1822 wyjechał z Berlina i podróżował. W 1825 wrócił do stolicy Prus. W 1826 został skazany za pobicie pewnej szwaczki (1821), z którą dzielił mieszkanie przy Niederlagstrasse w Berlinie. Sąd kazał mu pokryć koszty leczenia oraz wypłacać kobiecie dożywotnią rentę i alimenty.

W  1831 zrezygnował z pracy na uniwersytecie i zniechęcony, wrócił do Frankfurtu, uciekając przed panującą epidemią cholery. We Frankfurcie do końca życia pędził żywot odludka, żyjąc z majątku odziedziczonego po ojcu. Pracował naukowo, nie wiążąc się z żadną uczelnią. Trzy lata później opublikował Überden Willen in der Natur (O woli w przyrodzie). Książka nie cieszyła się zainteresowaniem czytelników. 
W 1839 dostał nagrodę Królewskiego Norweskiego Towarzystwa Naukowego w Drontheim za rozprawę konkursową. Zatytułował ją I. Rozprawa konkursowa o wolności ludzkiej woli. Rozprawa ta znalazła się w książce pod tytułem Dwa podstawowe problemy etyki razem z drugą zatytułowaną II. Rozprawa konkursowa o podstawie moralności. 

W 1843 Schopenhauer napisał list do wydawcy Brockhausa z prośbą o dodanie nowych pięćdziesięciu rozdziałów, czyli drugiego tomu, do pisma Świat jako wola i wyobrażenie. Jakkolwiek dwie ostatnie prace przyniosły mu już sławę i uznanie, to dopiero gdy zaproponował rezygnację z honorarium, wydawca zgodził się na ponowne wydanie książki. Było to w 1844. Pomimo obniżonej ceny, książka nie sprzedawała się dobrze.

Pierwszym wydawniczym sukcesem Schopenhauera był zbiór rozpraw Parerga i paralipomena (w roku 1851). Powoli zbierał się krąg osób zainteresowanych jego myślą. Byli to głównie artyści lub myśliciele niezwiązani ze środowiskiem akademickim. W 1859 ukazało się trzecie wydanie wielkiego dzieła Schopenhauera czyli Świata jako woli i wyobrażenia. Ponownie ukazały się także Wola w przyrodzie (1854), O widzeniu i kolorach (1854), Dwa podstawowe problemy etyki (1860). 

Pod koniec swojego życia Schopenhauer zaczął cieszyć się dużą popularnością. Nastroje czasu po rewolucji były pesymistyczne. Na niektórych uniwersytetach wprowadzono nawet wykłady na temat jego myśli, pomimo tego, że Schopenhaue chętnie manifestował niechęć do współczesnych mu filozofów. Do Frankfurtu przyjeżdżali ludzie z całej Europy, aby spotkać się z Schopenhauerem. Zmarł 22 IX 1860 na zapalenie płuc, w swoim domu we Frankfurcie nad Menem przy ulicy Schöne Aussicht 16 (Piękny Widok).

Swój testament zatytułował Date obolum Belisario! czyli Dajcie obola Belizariuszowi, a cały swój majątek oddał „utworzonemu w Berlinie funduszowi zapomogowemu dla żołnierzy pruskich poszkodowanych w walkach o utrzymanie i przywrócenie porządku prawnego w Niemczech podczas rewolty i powstania w latach 1848-49 oraz dla pozostałych przy życiu krewnych tych, którzy w owych walkach polegli”. 
Schopenhauer nie miał kontynuatorów. Jedynym jego wybitnym uczniem był Friedrich Nietzsche. Jednak i on nie kontynuował myśli swojego mistrza . 

Obecna ulica Kopernika we Wrzeszczu, nosiłą nazwę Schopenhauerweg do roku 1945. Na froncie domu przy ul. św. Ducha 47 wisiała tablica pamiątkowa poświęcona jemu i matce. Nową tablicę zawieszono 22 II 2008. Obecnie jego imię nosi ulica w Oliwie oraz jeden z tramwajów ZKM.  Artur Schopenhauer często powtarzał po niemiecku - że nie jest Niemcem - tylko gdańszczaninem, pochodzenia holenderskiego, gdyż jego babka była Holenderką.


opracował: Janusz Szczypior